Κατάψυξη Ωαρίων και Διατήρηση Γονιμότητας

Γράφει ο
Χριστόδουλος Παπανικόπουλος
Μαιευτήρας-Γυναικολόγος
Ειδικός στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή
Μονάδα ΥΓΕΙΑ IVF ΕΜΒΡΥΟΓΕΝΕΣΙΣ

Μέχρι λίγες δεκαετίες πριν η πλειοψηφία των γυναικών δημιουργούσε οικογένεια πριν την ηλικία των 25 ετών. Σήμερα όμως η γυναίκα, που βρίσκεται στην δεκαετία των 30 είναι νέα, υγιής, δυναμική και βάζει τα θεμέλια για την ζωή της. Η αλλαγή των κοινωνικών και επαγγελματικών δεδομένων στην σημερινή κοινωνία ώθησε την πλειοψηφία των γυναικών να αναβάλλουν την προοπτική τεκνοποίησης μετά τα 30 έτη. Αυτό όμως έχει ένα μειονέκτημα. Την μείωση της ποιότητας των ωαρίων και κατά συνέπεια την μείωση της πιθανότητας κύησης. Υπάρχει άμεση συσχέτιση ηλικίας και γονιμότητας. Σύγχρονες εμπεριστατωμένες μελέτες της διεθνούς βιβλιογραφίας υποστηρίζουν ότι από την δεκαετία των 30 αρχίζει μια σταδιακή μείωση της γονιμοποιητικής ικανότητας με αποτέλεσμα ένα 30% των γυναικών να εμφανίζουν προβλήματα τεκνοποίησης στην ηλικία των 40 ετών .

H κατάψυξη ωαρίων παλαιότερα, λόγω των χαμηλότερων ποσοστών επιτυχίας   των προηγούμενων τεχνικών, αποτελούσε λύση ανάγκης και περιοριζόταν σε επιλεγμένα περιστατικά όπως:

• Στην διατήρηση της γονιμότητας πριν την έναρξη θεραπείας με γοναδοτοξικά φάρμακα για την αντιμετώπιση περιπτώσεων με καρκίνο.
• Μη διαθεσιμότητα σπέρματος την ημέρα της ωοληψίας.

H σύγχρονη όμως ιατρική θα έπρεπε να βρει μια λύση και αυτή δόθηκε με την εισαγωγή της τεχνικής του vitrification των ωαρίων η οποία άλλαξε τα δεδομένα. Η τεχνική αυτή εμφανίζει υψηλά ποσοστά κυήσεων μετά από απόψυξη των ωαρίων,  τα οποία κυμαίνονται από 35-65%.

The American Society for Reproductive Medicine (ASRM) τον Οκτώβριο του 2012 αφαίρεσε τον όρο «πειραματική» από την τεχνική  της  κατάψυξης των ωαρίων, καθώς μετά από ανασκόπηση περισσότερων από 1.000 μελετών η ASRM κατέληξε στο συμπέρασμα ότι:

• Η κατάψυξη ωαρίων είναι το ίδιο αποτελεσματική με τα φρέσκα ωάρια που συνήθως χρησιμοποιούνται στην εξωσωματική γονιμοποίηση.
• H κατάψυξη ωαρίων δεν αυξάνει τον κίνδυνο για γενετικές ή χρωμοσωμιακές ανωμαλίες.

Η εισαγωγή καινούργιων αποτελεσματικών τεχνικών έχει ως αποτέλεσμα πλέον  δεκάδες χιλιάδες γυναίκες ανά τον κόσμο να επιλέγουν την κατάψυξη ωαρίων:

• Για κοινωνικούς λόγους (social freezing) ή
• Για ιατρικούς λόγους (medical reasons).

Κατάψυξη ωαρίων για κοινωνικούς λόγους- Social oocyte freezing

Σήμερα οι γυναίκες έχουν την δυνατότητα της αναβολής της τεκνοποίησης για επαγγελματικούς ή προσωπικούς λόγους – social freezing.

Μεγάλες εταιρείες όπως η Facebook και η Apple προσφέρουν στις εργαζόμενες τους την δυνατότητα κατάψυξης ωαρίων.

Βιβλιογραφικά αναφέρονται μεγαλύτερα ποσοστά επιτυχίας αν η κατάψυξη ωαρίων γίνει μέχρι τα 37 έτη. Αντίθετα τα ποσοστά κύησης μειώνονται αν η κατάψυξη ωαρίων γίνει μετά τα 42 έτη.

Σε  ηλικίες <29 ετών η κατάψυξη ωαρίων προτείνεται μόνο σε ειδικές ομάδες

• Μειωμένη γονιμότητα (ΑΜΗ ↓ FSH ↑)
• Ή σε περιπτώσεις με ιστορικό πρόωρης εμμηνόπαυσης.

Κατάψυξη ωαρίων για ιατρικούς  λόγους- Fertility preservation 

Προτείνετε στις παρακάτω περιπτώσεις :

• Γυναίκες με καρκίνο πριν την διενέργεια χημειοθεραπείας, ακτινοθεραπείας ή χειρουργικής επέμβασης.
• Ασθένειες που απαιτούν για την αντιμετώπισης τους χειρουργική επέμβαση κατά την οποία υπάρχει αυξημένη πιθανότητα βλάβης του ωοθηκικού ιστού όπως για π.χ. σοβαρή ενδομητρίωση.
• Ασθενείς με ρευματολογικά νοσήματα όπως ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος και η ρευματοειδείς αρθρίτιδα.
• Ασθενείς με πολλαπλή σκλήρυνση οι οποίες για τον έλεγχο της νόσου απαιτείται αντιμετώπιση με σύγχρονες θεραπείες.
• Ασθενείς που θα υποβληθούν σε μεταμόσχευση μυελού ή βλαστοκυττάρων.
• Άτομα με γενετικές μεταλλάξεις που μπορεί να οδηγήσουν σε μείωση της γονιμότητας και πρώιμη εμμηνόπαυση. Άτομα φορείς μεταλλάξεων οι οποίες προδιαθέτουν σε συγκεκριμένους τύπους καρκίνου, όπως ο καρκίνος του μαστού και την σχετιζόμενη με την θεραπεία μείωση της γονιμότητος.(BRCA)

 Oncofertility.

Αντικείμενο του τομέα αυτού είναι η διατήρηση της γονιμότητας σε ασθενείς με καρκίνο.

• 10 % των ασθενών με καρκίνο είναι στην αναπαραγωγική ηλικία
• Ο καρκίνος του μαστού είναι η πιο συχνή κακοήθεια.
• 11% του καρκίνου του μαστού διαγιγνώσκεται σε γυναίκες <40 ετών.
• Η βελτίωση των ποσοστών επιβίωσης των καρκινοπαθών έχει φέρει στην επιφάνεια το θέμα της διατήρησης γονιμότητας όπως σε γυναίκες κάτω των 45 ετών με Ca μαστού όπου η 5ετής επιβίωσης φτάνει το 88-98%.
• Βάσει των μελετών η πλειοψηφία των γυναικών που επιβιώνουν από τον καρκίνο σκέφτονται την πιθανότητα τεκνοποίησης.
• Ο κίνδυνος της θεραπείας του καρκίνου στην γονιμοποιητική ικανότητα εξαρτάται από την ηλικία και την αναπαραγωγική δυναμική της γυναίκας, τον τύπο της ογκολογικής θεραπείας.
• Η διατήρηση της γονιμότητας σε καρκινοπαθείς μπορεί να γίνει με την διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης και την κατάψυξη:

1. Ωαρίων
2. Εμβρύων
3. Ωοθηκικού ιστού

Κατάψυξη ωαρίων – Oocyte freezing

Πλεονέκτημα της μεθόδου αποτελεί η μη ανάγκη χρησιμοποίησης σπέρματος.

Κατάψυξη με τη χρησιμοποίηση ωαρίων διατηρημένων με την τεχνική του vitrification οδηγεί σε ποσοστά κυήσεων μετά την απόψυξη και γονιμοποίηση που πλησιάζουν τα ποσοστά επιτυχίας με κατεψυγμένα έμβρυα. Σημαντικό είναι ότι δεν αυξάνονται οι πιθανότητες ανωμαλιών στα παιδιά που γεννήθηκαν από την τεχνική αυτή.

Η πιθανότητα της επίτευξης κύησης σχετίζεται με την ηλικία της γυναίκας την περίοδο που έγινε η κατάψυξη ωαρίων αλλά και  τον αριθμό των ωαρίων που έχουν καταψυχθεί. Επίσης από την κατάσταση της μήτρας – ενδομητρίου κατά την  εμφύτευση.

Πιθανή ανησυχία από τα χορηγούμενα φάρμακα εξωσωματικής γονιμοποίησης για την συλλογή των ωαρίων.

Η καθυστέρηση στην έναρξη της αντικαρκινικής θεραπείας έως και 6 εβδομάδες από την διάγνωση σύμφωνα με στοιχεία από το California Cancer Registry δεν δείχνουν μείωση της 5ετούς επιβίωσης στους ασθενείς.

Επίσης δεδομένα από μελέτες  δεν έδειξαν αύξηση των ποσοστών υποτροπής (5,5% και 5,0%) σε γυναίκες με καρκίνο μαστού που υποβλήθηκαν σε IVF θεραπεία σε σχέση με τις ασθενείς που δεν έκαναν θεραπεία για συλλογή ωαρίων.

Παράγοντες που καθορίζουν την επιτυχία του προγράμματος:

Γρήγορη τεκμηριωμένη ενημέρωση και συμβουλευτική από ομάδα ειδικών .

Ποια είναι τα δεδομένα που θα πρέπει να γνωρίζει ο ασθενής :

• Κίνδυνοι από την ογκολογική θεραπεία στην μελλοντική πιθανότητα τεκνοποίησης
• Ενημέρωση για την ύπαρξη θεραπειών για την διατήρηση γονιμότητας
• Πιθανότητες επιτυχίας των τεχνικών αυτών.

Συμπερασματικά θα πρέπει να τονιστεί ότι η κατάψυξη ωαρίων – διατήρηση γονιμότητας, αποτελεί δικαίωμα της γυναίκας, η οποία θα πρέπει να έχει σωστή ενημέρωση από τους θεράποντες ιατρούς. Βάση των σημερινών ιατρικών δεδομένων η κατάψυξη ωαρίων αποτελεί ένα παράθυρο αισιοδοξίας για όλες τις γυναίκες.